SZTUKAPUBLICZNA.PL

Dumający nad kondycją polskiej wsi i jej tożsamości małorolny chłop siedzi na bańce mleka w pozie Chrystusa Frasobliwego. Ubrany jest w spodnie od garnituru, sweter i kaszkiet. Ubrania należą do pierwowzoru rzeźby, czyli Adama Pesty, sołtysa wsi Kurówko na Mazowszu. To rodzinna miejscowość Daniela Rycharskiego, będąca zarazem przestrzenią realizacji jego artystycznych projektów.

Daniel Rycharski, Pomnik Chłopa, fot. dzięki uprzejmości artysty

Hiperrealistyczna rzeźba z żywicy epoksydowej znajduje się na wysokim, trzymetrowym ruchomym wysięgniku umieszczonym na przyczepie służącej do rozrzucania gnoju. Przyczepa ozdobiona jest wiejskimi emblematami, m.in. krowim łańcuchem i widłami, a także obrazem przedstawiającym orła w kajdanach autorstwa Stanisława Garbarczuka, wiejskiego artysty krytycznego i konstruktora. Pomnik posiada ponadto „zwyżkę”, czyli windę, która pochodzi z gospodarstwa Garbarczuka. Struktura instalacji, pomimo swojej „złożoności”, umożliwia transport pomnika. Podczas swoich „podróży” niejednokrotnie pełnił on rolę mobilnej „ambony”. Cała konstrukcja umożliwia bowiem bezpośrednie „obcowanie” z figurą chłopa. Można ją obejrzeć i dotknąć, a nawet porozmawiać jak z żywym człowiekiem.

Daniel Rycharski, Pomnik Chłopa, fot. dzięki uprzejmości artysty

Pomnik jest inspirowany XVI-wieczną grafiką Albrechta Dürera, która przedstawiła projekt antypomnika, mającego upamiętniać klęskę powstania chłopskiego dowodzonego przez Thomasa Müntzera. Jak opowiadał Daniel Rycharski: „Najpierw miał być to pomnik krzywdy chłopa pańszczyźnianego. Akurat trwały dyskusje o 150. rocznicy zniesienia pańszczyzny, a ja zastanawiałem się, co ona znaczy dla mieszkańców dzisiejszego Kurówka. We wsi był kiedyś folwark. Moja rodzina to chłopi pańszczyźniani, mieszkali w czworakach i obsługiwali pana. Chodziłem więc po domach i pytałem. Nikogo to nie interesowało. Zrozumiałem, że pańszczyzna to podnieta miejskiej inteligencji, która opowiada sobie o odległej, dawnej wsi. Nie trzeba się wtedy prawdziwą wsią zajmować. Odwiedzałem miasteczko, które zbudowali protestujący pod kancelarią premiera rolnicy, zrobiliśmy nawet taki transparent: »Polski rolnik bankrutuje, inteligencja pańszczyzną się masturbuje«. Chłopska krzywda jest gdzie indziej. Gdzie? – pytałem. Najczęściej mówili mi o transformacji albo o Unii Europejskiej. Na pomniku chłop siedzi na wysięgniku jak na ambonie, z której można przemawiać do ludzi. Na rozrzutniku gnoju, rzeczy wstydliwej, ale niezbędnej. Ma widły przydatne do obrony oraz pracy i krowi łańcuch, symbol zniewolenia”[1].

Daniel Rycharski, Pomnik Chłopa, fot. dzięki uprzejmości artysty

20 września 2015 roku pomnik został uroczyście odsłonięty przed remizą Ochotniczej Straży Pożarnej w Kurówku. Następnie był pokazywany w wielu innych lokalizacjach, zarówno we wsiach, jak i w miastach. Pomnik powstał na zamówienie Katowice Miasto Ogrodów i Krakowskiego Biura Festiwalowego na Grolsch ArtBoom Festival, który w 2015 roku skupiał się na tematyce przemiany wsi w miasto oraz wpływie miasta na rzeczywistość życia na wsi. Kuratorem projektu jest Szymon Maliborski, a konsultacjami merytorycznymi służą Weronika Plińska i Tomek Rakowski.

Daniel Rycharski, Pomnik Chłopa, fot. dzięki uprzejmości artysty

Słowo od eksperta

Mobilny pomnik, wypełniający deficyt obecności wątku wsi w polskiej kulturze. Z jednej strony stał się pomnikiem – pielgrzymem, „nieposłusznym obiektem” wypieranej pamięci wielowiekowego niewolnictwa polskiego chłopstwa oraz niewygodnego dziedzictwa dzisiejszej klasy średniej w Polsce. Z drugiej strony, lekka, egalitarna forma pozwoliła przemienić miejsca trasy pomnika w świeckie święto, odpowiednik peregrynacji świętych obrazów.

Stanisław Ruksza