Paweł Althamer
Obserwator
Warszawa, 1992
akcja
W początkach latach 90., gdy w Polsce zatriumfował kapitalizm i budowała się neoliberalna gospodarka, utrzymany w liberalnym duchu dziennik „Obserwator” zaprosił do współpracy Pawła Althamera – artystę związanego z „Kowalnią”, jednym z czołowych ugrupowań młodej sztuki polskiej lat 90. XX wieku – i zaproponował stworzenie kampanii reklamowej czasopisma.
Artysta przeprowadził akcję, do której zaangażował kilku bezdomnych. Stali się oni symbolem reprezentantów marginesu społecznego tak wyraźnie wykluczonych z przywilejów, które transformacja ustrojowa przyniosła innym grupom społecznym, promując indywidualizm i przedsiębiorczość. Twórca pozostawił ich jako niemych obserwatorów gwałtownych przemian ekonomicznych, klasowych i społecznych. W centrum Warszawy, z przyklejonym do ubrania logo czasopisma, obserwowali życie ulicy. Tym gestem artysta odwrócił ich dotychczasową rolę w miejskim krajobrazie – z obserwowanych pariasów, stali się „widzącymi”, definiującymi sytuację opatrzoną artystycznym komentarzem twórcy.
Paweł Althamer, Obserwator, fot. dzięki uprzejmości artysty oraz Fundacji Galerii Foksal
W późniejszych latach Paweł Althamer coraz częściej zachęcał do współpracy wykluczone i marginalizowane grupy – bezdomnych, pozostawioną samą sobie młodzież z zaniedbanych i ubogich dzielnic, narkomanów, niepełnosprawnych – traktując ich często jako współautorów dzieł i działań w przestrzeni publicznej. Oprócz sympatii mieszkańców, choćby warszawskiego Bródna, zapewniło to autorowi uznanie odbiorców i krytyków sztuki, między innymi podczas wystawy w New Museum w Nowym Jorku (2014).
Ważnym aspektem pracy Obserwator jest perspektywa obserwacji rzeczywistości w kategorii filmu. Zachowała się fotograficzna dokumentacja akcji, wystawiana obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie.
