SZTUKAPUBLICZNA.PL

Kierując się ulicą Świdnicką na skrzyżowaniu z ul. Piłsudskiego natrafimy na zastygłą w brązie, a jednak uchwyconą w ruchu grupę czternastu postaci naturalnej wielkości. Ta typowa „ludzka rodzina”, składająca się między innymi z matki z dzieckiem i staruszki, wydawałaby się nam zupełnie współczesna, gdyby nie część elementów nawiązujących do niedalekiej przeszłości, takich jak nakrycia głowy, stroje czy stary wózek.

Pierwowzorem postaci były figury z gipsu odziane w prawdziwe, lecz pomalowane na szaro ubrania, ustawione w 1977 roku na skrzyżowaniu ul. Mazowieckiej i Świętokrzyskiej w Warszawie. Rzeźba powstała wówczas dla potrzeb programu telewizyjnego Vox Populi, w którym dyskutowano o sztuce współczesnej. Miała być przyczynkiem do dyskusji wśród przechodniów, szczególnie biorąc pod uwagę, że ta odważna ingerencja zaburzała regulowaną codzienność ulicy lat 70.

We Wrocławiu, tak jak przed laty w stolicy, rzeźba stanęła w nocy z 12 na 13 grudnia (już nie 1977 a 2005 roku), w rocznicę stanu wojennego. Ten znaczący moment odsłonięcia determinuje jej interpretacje, kierując je w stronę dawnej rzeczywistości politycznej i zejścia do podziemia, transformacji i odzyskania wolności. Sam autor rozszerza jednak znaczenie swojego dzieła:

„Oczywiście odnosiło się do znikania, indywidualnego i zbiorowego, ale chodziło mi raczej o taką polską przypadłość zapadania w śpiączkę chocholą. Ale praca miała mieć wymiar optymistyczny, bo przecież tłum, wchodząc po jednej stronie, jednak po drugiej się pojawia. Ten exodus ma jakiś sens”¹.

Jerzy Kalina, Przejście, fot. Aleksandra Litorowicz

Praca pozostaje więc otwarta na interpretacje i odczytania. Można się upatrywać w niej refleksji nad szeroko pojętą transformacją czy odnajdować uniwersalne odniesienie do kondycji człowieka. Nie bez znaczenia pozostaje także pierwiastek przejścia i zmian, które dokonują się zarówno w nas samych, jak i w otaczającej nas rzeczywistości. Przyległy do rzeźby drugi tytuł pomnik Anonimowego Przechodnia, czci też zwykłego człowieka zmagającego się z codziennością, ale i szerszymi zmianami, które go dotykają. Stawia im jednak czoło nie sam, ale z innymi ludźmi, dlatego w końcowym rozrachunku pozostaje na powierzchni. 

Towarzysząc grupie w ich marszu na Świdnickiej, warto wiedzieć, że duma Wrocławia została doceniona przez polskie i zagraniczne magazyny publikujące rankingi najciekawszych miejsc czy pomników na świecie. Niemniej jednak Przejście pozostawia nas w zadumie nie nad tym, co odlane z brązu, ale nad tym, czego nie widać, i jest to chyba jego największą siłą.